افزایش تعداد استارتاپ‌ها در ایران با موفقیت آنها همخوانی ندارد
دنیای استارت آپ‌ها امروز بیشتر از هر زمان دیگری برای ایرانیان جذاب است و توسعه‌یافتگی این شرکت‌ها در چند سال گذشته به خاطر استقبال مردم از آنها بسیار بالا بوده. بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز توانمندسازی و تسهیلگری کسب‌وکارهای نوپا فاوا، این کسب‌وکارها اکنون در مقایسه با سال ۹۲، تا ۳۲ برابر رشد کرده‌اند.
در ادامه این آمار به افزایش 60 درصدی تعداد سرمایه‌گذاران نیز اشاره میکند که به خاطر حضور آنها و همچنین پویا بودن تیم‌های استارتاپی از 130 مورد تعداد کسب‌وکارهای نوین در 4 سال پیش به بیش از 41130 استارتاپ در شش ماهه اول جاری رسیده است.
البته باید توجه داشت که این آمار شامل استارتاپ‌هایی می‌شود که یا شکست خوردند و یا در حد ایده باقی ماندند. این آمار چندان هم عجیب نیست چرا که با گشت و گذار در بین صفحات وب با انبوه سایت‌های خدماتی تحت عنوان استارتاپ مواجه می‌شوید که مدت‌هاست آپدیت نشده‌اند و کم‌کم در حال محو شدن هستند.
آموزش و راهنمایی‌های مشاوران کسب‌وکار و فناوری می‌تواند نقش مهمی در موفقیت یک استارتاپ داشته باشد. در همین راستا «سحر افاضلی»، بنیانگذار آژانس روابط عمومی آی سین، که سابقه همکاری با استارتاپ‌های موفقی را در کارنامه خود نیز دارد به دیجیاتو درباره استارتاپ‌ها، رشد و موانع آنها توضیحاتی ارائه می‌دهد.
او معتقد است که استارتاپ‌ها در ایران بیشتر افزایش داشته‌اند تا رشد، چرا که مفهوم رشد، یک مفهوم کیفی است و با شاخص مختلفی ارزیابی می‌شود. نمی‌توان تنها با افزایش تعداد از لفظ رشد برای همه آنها استفاده کرد، اما می‌توان گفت طی سه سال اخیر با ورود برخی از سرمایه‌گذاران و البته استارت آپ‌های موفق این بازار رشد کرده و همچنان در مسیر صعود قرار دارد. افاضلی به دیجیاتو می‌گوید:
«شاید یکی از دلایل علاقه جوانان ایرانی به فضای استارت‌آپ و به طور ویژه کسب وکارهای مرتبط با تکنولوژی، افزایش ضریب نفوذ اینترنت در ایران باشد. ورود اینترنت و گسترش آن، به ارتباط و کسب اطلاع از تجربیات کشورهای دیگر منجر شده است و در نهایت باعث شده تا این فضا برای جوانان جذاب شود. علاقمندی همیشه با هیجان و احساسات آمیخته است که البته ایرادی هم ندارد ولی باعث می‌شود بسیاری از جوانان با رویاهای بزرگ و بدون اینکه بدانند چه سختی‌هایی در انتظارشان است وارد این فضا شوند و در نهایت هم شکست بخورند.»
او درباره احتمال شکست استارت‌آپ‌ها توضیح می‌دهد: «شکست خوردن به نظر یک امر عادی است. طبق آمارهای منتشر شده از هر 10 استارت‌آپ در سیلیکون ولی 9 استارت‌آپ محکوم به شکست هستند. بیشتر آنها نیز در 6 ماه اول شکست می‌خورند. حتی می‌توان گفت یکی از وظایف شتاب دهنده‌ها و مربیان کمک به شکست هرچه سریع‌تر استارت‌آپ های محکوم به شکست است.»
او به سه بازیگر اصلی در این حوزه یعنی دولت، دانشگاه و سرمایه‌گذار خصوصی برای ایجاد شرایط مناسب جهت رشد استارت‌آپ‌ها اشاره میکند و می‌گوید: «بدون همکاری تنگاتنگ این سه گروه، اکوسیستم کارآفرینی رشد نخواهد کرد. دولت می‌تواند با تدوین قوانین حمایتگرانه، دانشگاه‌ها با آموزش اصول و ایجاد فضایی برای تفکر کارآفرینی و بخش خصوصی با سرمایه‌گذاری خطر پذیر می‌توانند این مثلث طلایی را برای رشد اقتصادی و افزایش کارآفرینی شکل دهند.»
افاضلی درباره پیاده‌سازی تجریبات موفق استارتاپی خارج کشور در ایران موافق است و در این‌باره می‌گوید: «استفاده از تجربیات استارت‌آپ‌های خارجی یکی از بهترین فرصت هایی است که در نهایت به رشد و بلوغ فضای استارت‌آپی ایران منجر می‌شود. استفاده از هم افزایی به جای رقابت و ایجاد فضای کار مشترک در قالب یک تیم منسجم عاملی است که خیلی از استارت‌آپ‌های ایرانی فاقد آن هستند و لازم است تا آن را بیاموزند. تجربه ثابت کرده است که تمرکز روی این هم افزایی به رشد، ثبات و موفقیت استارت آپ منجر شده است.»
او یکی دیگر از دلایل رشد سریع برخی از استارت‌آپ‌ها را مقیاس پذیری (scalability) می داند: «نتیجه نشان داده استفاه از پتانسیل‌های بازار سنتی و پیوند دادن آن با ویژگی های بازارهای تازه موفق ترین استارت آپ ها را شکل داده است. نمونه‌های زیادی برای این مساله وجود دارد، مثل Amazon یا Airbnb در اصل تکنولوژی در این استارت آپ ها در خدمت نیازهای مشتریان و پتانسیل های بازار قرار گرفته است. در ایران هم تقریبا استارت آپ‌های موفق در همین مسیر حرکت می‌کنند.»
اما برای شکل‌گیری یک استارت‌آپ موفق چه شرایطی لازم است؟ او در پاسخ به این سوال می‌گوید:
«وقتی نمونه‌های موفق را بررسی می‌کنیم چند عامل اصلی به چشم می‌خورند. عواملی مانند تیم کارآمد، سرمایه و نحوه اجرای درست. برعکس آن چیزی که همه تصور دارند ایده‌های بدیع و درخشان الزاما استارت آپ های موفقی نمی سازند. برای اینکه یک کسب و کار نوپا بتواند دوام بیاورد لازم است تا نیاز جامعه را بشناسند و بدانند که چطور باید آن را به مردم معرفی کنند. یا باید به یک نیاز پاسخ داد یا یک نیاز برای مردم طراحی کرد.
هر جامعه ای به یک کسب و کار متفاوت واکنش نشان می‌دهد. شاید اگر اسنپ 10 سال پیش همزمان با دیجی کالا راه‌اندازی شده بود تا این حد مورد توجه قرار نمی گرفت چون در آن زمان ضریب نفوذ اینترنت و تلفن هوشمند اینقدر بالا نبود. باید شرایط را برای راه اندازی کسب و کار سنجید و بعد عمل کرد. در ضمن شیوه اجرا و البته معرفی درست یک خدمت یا محصول تازه به جامعه موضوعی است که نباید از آن غافل شد.»
امروزه بسیاری از استارتاپ‌ها با ایده‌ای خام مسیر را آغاز می‌کنند و سپس در مراحل اولیه از توسعه جا می‌‌مانند. افزایش روزافزون آنها بر کسی پوشیده نیست ولی همان‌طور که در فوق به آن اشاره شد این افزایش لزوما به معنای رشد و توسعه آنها نیست.
رشد استارتاپ‌ها جدا از عواملی مثل زمان و... به بسیاری از موارد دیگر بستگی دارد که با تجمیع آنها در کنار یکدیگر می‌توان به بهره‌بری کاملی از آن رسید. ورود برندهای مطرحی چون گوگل به حوزه استارتاپ‌ها و آموزش افراد با استعداد در آن نشان از اهمیت موضوع در بازار جهانی تجارت الکترونیک می‌دهد؛ بازاری که سهم ایران هنوز در آن بسیار پایین است و با بهبود آن می‌توان اقتصاد ایران را متحول ساخت.
